Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı Özet – Eser ve Genel Özellikleri

Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı Nedir Kısaca

Türk edebiyatında geçiş dönemi 11. ile 12. yüzyıllar arasında ortaya çıkmıştır. İslami açıdan ortaya çıkan bu geçiş dönemi, Arap kültürünün ön plana olurken aynı zamanda Türk edebiyatının da gelenek ve göreneklerine korumaya çalıştı eski zamanlardır.

Geçiş Dönemi Hakkında Genel Bilgi

Geçiş Dönemi Türk Edebiyatının ilk ürünleri 11-12. Yüzyıllarında ortaya çıkmıştır. İki önemli eser olan, Karahanlı Devleti zamanında Hakaniye Türkçesiyle yazılmış olan Yusuf Has Hacip’in Kutadgu Bilig’idir.

O dönemde bulunan Kaşgarlı Mahmut’a ait olan Divânü Lûgati’t-Türk’ü de diğer eserlerden biridir.

Diğer eserler ise şu şekildedir, Yüknekli Edip Ahmet’in eseri olan Atabetü’l-Hakâyık ve Ahmet Yesevî, dinî-tasavvufî eserleri de vardır.

Geçiş Dönemi Türk Edebiyatının Özellikleri

• Uygur yazısı bir süre, Türklerin yazısı olarak devam ettirmişlerdir. Gün geçtikçe Arap alfabesi ön plana çıkmıştır.
• Kaşgar, Balasagun, Semerkant, Buhara gibi şehirlerde İslam dininin etkisiyle yeni bir Türk Edebiyatı ve kültürü doğmuştur.
• Türk Edebiyatına beyit birimi, aruz ölçüsü, mesnevi ve kaside nazım biçimleri bu dönemle birlikte dâhil olmuştur.
• Arapça ve Farsça sözcük ve tamlamalar edebiyatımızda ilk defa kullanmıştır
• İran şiirinden gelen beyitlere Türk şiirine özgü dörtlükler aynı eserde kullanmıştır.
• Aruz ölçüsü olarak 11’li hece ölçüsüne benzeyen kalıpları tercih edilmiştir.
• 11. Ve 12. Yüzyıllarda verilen eserlerde Uygurcanın devamı niteliğindeki Hakaniye lehçesi veya Karahanlı Türkçesi denilen doğu Türkçesi kullanmıştır

Geçiş Dönemi Eserler ( İlk İslami Ürünler )

• Kutadgu Bilig
• Divanül Lugatit-Türk
• Divanı-ı Hikmet
• Atabetül Hakayık
• Dede Korkut Hikâyeleri

Kutadgu Bilig Maddeler Halinde Özet

• 11. Yüzyılda ( 1069-1070) Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır.
• Karahanlı hükümdarı “ Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur.
• Didaktif bir eserdir
• Aruzun kullandığı ilk eserdir
• Mesnevi şeklinde 6645 beyit olarak yazılmıştır
• Eserde amaç insanı mutlu edecek yollar bulmaktır.
• Dört sembolik şahsiyet yer alır
• Firdevs’inin şehnamesinden yararlanılmıştır.
• Herat – mısır – fergana nüshaları vardır

Divanül Lugatit-Türk Maddeler Halinde Özet

• 11. Yüzyılda ( 1072-1074 ) Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır.
• Türkçe’nin ilk sözlüğü ve dilbilgisi kitabıdır.
• 7500 Türkçe kelimenin Arapça karşılığına yer vermiştir.
• Türk dilini Arap kesimine öğretmeği hedeflemiştir.
• Türk boyları ve coğrafyası ile Türklerin örf ve gelenekleri üzerine önemli bilgiler içermektedir.
• 764 dize 289 atasözü yer alır
• Halk dilinden derlediği örnekler sunmuştur.
• Devirin Türk dünyasını gösteren bir haritada içermektedir.
• Ali emiri nüshası vardır

Aklında bulunsun >  Divan-ı Lügati’t Türk’te ilk defa sav, sagu, destan, şiir örneklerine yer vermiştir.

Aklında bulunsun >  İlk sözlük, ilk dil bilgisi kitabı ve ilk ansiklopedik eserdir.

Atabet-ül Hakayık Maddeler Halinde Özet

• 12. Yüzyılda “ Edip Ahmet Yükneki “ tarafından yazılmıştır.
• Sipehsalar Mehmet Bey adlı birine sunulmuştur.
• Atabet-ül Hakayık anlamı “ Hakikatler Eşiği “ anlamına gelir.
• Aruz vezniyle mesnevi tarzında yazılmıştır.
• Didaktik bir eserdir
• Cömertlik, doğruluk, ilim gibi erdeme dayalı konular işlenmiştir.
• Eser 46 beyit ve 101 dörtlükten meydana gelmiştir.
• Dörtlükler manilerdeki gibi “ a a x a “ şeklindedir.
• Eserin dili biraz ağırdır.
• Hakaniye Lehçesiyle yazılmıştır.
• Semerkant, Ayasofya, Topkapı ve Uzunköprü nüshaları vardır.

Divan-ı Hikmet Maddeler Halinde Özet

• 12. Yüzyılda “ Hoca Ahmet Yesevi “ tarafında yazılmıştır.
• Ahmet Yesevi’nin kendi şiirlerine “ Hikmet “ adı vermektedir.
• Eserin yazılma gayesi, halka İslamiyet’i hikmetli bir şekilde öğretmektir.
• Hakaniye Lehçesi kullanılmıştır.
• Kafiye şeması “ a a a b “ şeklindedir.
• Dörtlük sayıları 5-25 arasındadır.

Aklında bulunsun >  Tasavvufi Türk Edebiyatının ilk eseridir.

Aklında bulunsun > Hikmet yazma geleneği Ahmet Yesevi başlatmış daha sonra da öğrencileri tarafından 300 yıl devam ettirilmiştir.

Aklında bulunsun >  Türk edebiyatında hoca Ahmet Yesevi ilk mutasavvıf şairdir.

Kitab-ı Dede Korkut Maddeler Halinde Özet

• Destandan halk hikayesine geçiş döneminin ürünüdür.
• 12 hikaye ve bir önsözden oluşur
• Olağanüstü olaylarla gerçeğe uygun olaylar eserde iç içedir.
• Türklerin eski yaşam tarzları ile ilgili ayrıntılar içermektedir.
• Eserde geçen “ Dede Korkut “ meçhul bir halk ozanıdır.
• Dede korkut hikayelerin kahramanı değil anlatanıdır.
• Nazım ile nesir iç içedir.
• İslamiyet öncesi ve İslamiyet etkisi öğeler yer ( kırmız-namaz ) alır.
• Dresden ve Vatikan nüshalar vardır

Türklerin Kullandığı Alfabeler;

• Göktürk ( Milli )
• Uygur ( Brahmi Alfabesini Değiştirecek )
• Arap ( En Uzun Süreli Kullanılan Alfabe )
• Latin ( Batı Türklerinde Kullanılan Alfabe )
• Kiril ( Orta Asya Türkleri )

Türk Edebiyatındaki Alegorik Eserler;

• Kutadgu Bilig – Yusuf Has Hacip
• Mantıku’t Tayr –  Gülşehri
• Hüsn ü Aşk –  Şeyh Galip

Aklında bulunsun >  İlk İslami eserlerde dilde Arapça ve Farsça etkiler yer alır.

Geçiş Dönemi Soru – Cevap

Geçiş dönemi ile ilgili soru ve cevapları sizlere sunduk, kendinizi sınayabilirsiniz. Cevaplar sorulardan sonra gelmektedir. Edebiyasa sizlere bol çalışmalar diler!

Geçiş Dönemi Sorular

1. Dünya edebiyatında ilk destan hangisidir?
2. Orhun Kitabeleri nelerin ilkleridir?
3. Koşuklar hangi törenlerde söylenir?
4. İlk Türk sagu örneği nedir?
5. Türk Edebiyatında ilk destan nedir?
6. Uygur metinlerinde hangi dinlerin etkisi görülür?
7. Sagular hangi törenlerde söylenir?
8. Eski Türklerde aşıklara hangi isimler verilir?
9. Dünya edebiyatının en uzun destanı?
10. Savların günümüzdeki karşılığı nedir?
11. İlk sav, sagu, koşuk örnekleri hangi eserde görülür?
12. İlk Türk şair kimdir?

Geçiş Dönemi Cevaplar

1. Gılgamış
2. İlk Nutuk, İlk Siyasetname, Türk adının geçtiği ilk metin
3. Sığır – Şölen
4. Alper Tunga Sagusu
5. Yaradılış
6. Budizm – Maniheizm
7. Yuğ
8. Kam, Şaman, Baksı, Ozan
9. Manas
10. Atasözü
11. Dıvanı Lugatit Türk
12. Arpınçur Tigin

Geçiş dönemi hakkında genel bilgiler, geçiş dönemi özellikleri, geçiş dönemi eserler özetleri ve daha fazlasını sizlere sunduk umarı işinize yaramıştır.

Edebiyasa.com sizleri selamlıyor!